Aslen Konya’nın Karaman ilçesine bağlı olan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi olan Zübeyde Hanım, Ali Rıza Efendi’nin eşidir. Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi olan Zübeyde Hanım, muhtemelen daha öncesinde Anadolu’dan Balkanlara yeni getirilmiş ve Yunanistan’la sınır oluşturan bölgeleri korumak için oralara yerleştirilmiş olan halkın içinden çıkma ve yeni yetişmiş bir genç kız olarak tanınmaktadır. Zübeyde Hanım kısa aralıklar çerçevesinde ikisi kız, biri oğlan olmak üzere üç çocuk dünyaya getirdi. Fakat üçünü de henüz küçük yaşlarda kaybetmenin üzüntüsünü yaşadı.
20’li yaşlarının sonuna doğru dul kal kalan Zübeyde Hanım, kendisinden önce ölmüş olan üç kardeşinin yerine geçecek çocuk olma özelliğiyle zaten özel olma hususiyeti kazanmış olan çocuğunun hayatına yoğun bir şekilde karışarak ona bazı konularda karşı çıkıyordu. Bunun bir uzantısı olarak da onun asker olmasını da istemiyor ve kaybetmekten korkuyordu. Onun arzusu, oğlunun dinî bir okulda öğretmen olması ya da Kur’an’ı ezberine alan bir hafız olarak yetişmesini istemekti. Fakat Zübeyde Hanım oğullarının alacağı eğitimin türü konusunda kocası ile sürekli olarak bir fikir ayrılığı içerisine girmişti.
Zübeyde Hanım dindar bir kişi olarak tanınıp geleneksel görüşlere de her zaman sabit olarak anılmaktaydı. Oğlunun Batılı bir kesimde eğitim almasını isteyen li Rıza Bey, başlangıçta karısının arzusuna uyarak Mustafa Kemal’i mahallede bulunan dinî okula kaydettirse de birkaç gün içerisinde onu o okuldan alarak Şemsi Efendi tarafından yönetilmekte olan ve Batılı tarzda eğitim veren yeni açılmış bir okula kaydını yaptırmak zorunda kaldı. Mustafa Kemal böylece babasının hem askerî geçmişinden hem de onun üstün konuma geçmek için gerekli olan tüm eğitimi burada alabilecekti.
Zübeyde Hanım’ın Hayatı
Mustafa Kemal Atatürk’ün anne soyu daha öncelerinde Karaman’dan gelerek Selanik ile Manastır’ın arasında bulunan Vodina Sancağı’na bağlı “Sarıgöl” de denilen “Kayalar” Nahiyesine yerleşmişlerdi. Selanik yakınlarında yer alan ve bugün de kaplıcaları ile meşhur olan Langaza’da yerleşik olarak bulunmuşlardı. Dedesi Feyzullah Efendi’in taşıdığı “Sofu-zade” (Sofular) lâkabı, yerleştikleri Sarıgöl bölgesindeki yer adları ve ailedeki hatıraları göstermekteydi.
Babası Sofuzade Feyzullah (Sadullah) Ağa, annesi Molla Hanım olarak anılan Ayşe Hanım’dır. Dönem içerisinde kadınların okula gitme sıklığı az olduğundan sadece okur yazar olarak kalmıştı. Hacı Sofu gibi dinine bağlı bir aileden geldiği için kendisi de öyle yetişmişti. Türk tarih kitaplarında sıkça geçen, eğitim sisteminin karışık olduğu bir dönem içerisinde Mustafa Kemal’in ne tür bir okula gideceği her zaman tartışma konusu olmuştu. Selanik’te Gümrük Muhafaza Teşkilatında memur Ali Rıza ile 1871 yılında henüz 14 yaşında iken dünya evine girmişti. Ali Rıza, sarışın ve mavi gözlü bir kadınla evlenmeyi düşlerken, kendisinden 20 yaş küçük olan, siyah saçlı ve derin mavi gözlü Zübeyde Hanım’a gönlünü kaptırmıştı.
Zübeyde Hanım 14 Ocak 1923 günü 66 yaşında hayatını kaybetti. İzmir’in Karşıyaka ilçesinde 1940 yılında yaptırılan anıt mezarda yatmaktadır.
